Sypesteyn in the picture: Onderhoud en restauratie Collectie Schilderijen

Tekst en foto's: Susan van Blanken

De kruisiging, detail barst tussen paneeldelen

Ieder jaar zijn we bezig met het onderhoud van de collectie en het kasteel zelf en zijn we gelukkig dat we daarbij deskundig, maar vrijwillig advies, van professionelen krijgen. Kees Schreuder is een restaurateur die 30 jaar ervaring in restauratie van schilderijen over heel Europa heeft. Hij heeft in ateliers van de meest bekende musea gewerkt en nu komt hij uit België, iedere twee weken, om onze kleine maar belangrijke en waardevolle collectie te onderhouden.

Cornelis Ascanius I van Sypesteyn, geschilderd door Nicolaes Maes

Kees is vorig jaar mei begonnen met schilderijen van de Gotische Kamer en werkte systematisch door de Lage Zaal en Groene Kamer tot de eerste verdieping, waar zijn atelier is geplaatst in de Zilver Kamer. Ieder schilderij wordt uit de lijst gehaald, gemeten en gefotografeerd van de voor-en achterkant, die allebei volledig door Kees en met hulp van UV-licht geïnspecteerd worden.

Achterkant schilderij Ewout van der Dussen

Al de informatie wordt gedocumenteerd, samen met details over het schilderij en de behandeling. Uiteindelijk zullen wij een compleet document maken, met alle schilderijen en informatie, wat zeker handig zal zijn in de toekomst. Tot nu zijn alle schilderijen tot en met de Torenkamer behandeld.

Kees verwijdert insectenvuil en detail hoofd (half schoon) 5-11-2012

Sinds december is Kees bezig met de totale restauratie van "de Moord op de Gebroeders De Witt" (naar de prent van Bernard Picart) die in de Hoekkamer hing. Dit schilderij was toegeschreven aan Romeyn de Hooghe, een bekende prentenmaker, maar hij heeft maar heel weinig geschilderd. Het beeld van ons schilderij is bijna hetzelfde als een prent van Romeyn de Hooghe die was gepubliceerd in een nieuwsblad. Er is nog een prent van Bernard Picart, die precies op ons schilderij lijkt en kopieën van al die prenten had de Jonkheer verzameld en het lijkt dat hij ook bezig was met onderzoek naar dit schilderij.

foto 1: Bernard Picart, foto 2: Romeyn de Hooghe (klik op foto om te vergroten)

Centraal stuk oude vernis verwijderd van schilderij "Moord op Gebroeders de Witt" en Kees bezig met restauratie

De prenten zijn heel belangrijk voor referentie tijdens de restauratie van het schilderij, die ooit gerestaureerd was, maar op een manier van vroegere tijden. De gezichten waren simpel overgetekend met een donkere kleur. Als Kees de oude retouches verwijdert zijn er fijnere getekende gezichten, met zachtere kleuren te zien. Maar waar er een beschadiging is en de oorspronkelijke verf en lijnen zijn verdwenen is het moeilijk om deze terug te brengen in de originele staat zonder referentie.

Eerste foto slecht geretoucheerd, tweede foto retouches verwijderd; de gezichten zijn fijner geschilderd

In augustus 2012 had het Haags Historisch Museum de restauratie van een schilderij van Pieter Frits, met dezelfde titel gepubliceerd. Tijdens de restauratie vond de restaurateur een verrassing achter een kanon dat geschilderd was over de lijken van de gebroeders De Witt. Bij ons schilderij waren de honden raar getekend en naar een heel langdurig proces hebben wij uitgevonden dat de originele honden precies zoals op de prent waren, maar een vroegere restaurateur had de beslissing genomen om de honden anders te retoucheren (het doek was beschadigd en waarschijnlijk had de restaurateur toen geen prent als referentiebeeld). Het resultaat was dat de benen van de hond anders getekend waren en het zag er vreemd uit.

foto 1: beschadiging en slechte oude retouches duidelijk, foto 2: beschadiging ingevuld en oorspronkelijke houding van hond

Na verder voorzichtig schoonmaken bleek dat onze hond net als de hond op de prent oorspronkelijk getekend was. Dit is een van de kernen van het werk van Kees en waar in dit vakgebied ook erg veel discussie over bestaat. Kees heeft veel ervaring en veel verhalen over verschillende restauratie problemen en hoe de restauratie meningen en technieken zijn veranderd in de loop der jaren. Als kunstenares vind ik het storend als iets "slecht" geschilderd is, maar de restaurateur kijkt met een ander oog en probeert zoveel mogelijk om de bedoeling van de kunstenaar die hij probeert te restaureren te begrijpen.
Het was duidedelijk dat de honden niet goed getekend waren. Het was ook duidelijk dat zij niet op dezelfde manier en stijl getekend waren. Maar Kees moet zeker zijn op basis van zelfs het kleinste stukje bewijs van de originele verf voordat hij het werk op een andere manier zou retoucheren.

Kees verwijdert oude vullingen

Dit schilderij werd ook ooit bedoekt, maar ook op een slechte manier volgens Kees, omdat de hitte van de was destijds de verflaag heeft doen verbranden en van de voorkant zie je dan eigenlijk op de luchtpartij donkere verf en zwarte lijnen van het doekweefsel. Kees wil zo weinig mogelijk de oorspronkelijk verf bijwerken en dus worden de zwarte plekken puntje voor puntje van zichtbaar doek geretoucheerd. Dit betekent niet dat ons schilderij terug komt met een mooie blauwe lucht en witte wolken.... helemaal niet. Kees retoucheerde in dat geval wat "bloot gelegd" is, maar hij gebruikte de kleuren van het origineel zoals het er nu uitziet.

De verf en het palet voor de lucht en het bijwerken, puntje voor puntje van de zwarte plekken

Intussen zijn wij ook bezig met het schoonmaken van het grote portret van de Sypesteynkinderen door George van der Mijn uit de Hoge Zaal, omdat deze wordt uitgeleend aan het Museum in Dordrecht en het moet rond half maart weg. Hier wordt het oppervlakte-vuil verwijdert en een dunne laag vernis aangebracht.
Dankzij Pim weten wij dat dit schilderij uit het kasteel kan komen.... alleen zonder lijst! De vraag is: hoe of wanneer heeft de Jonkheer dit schilderij en zijn lijst binnen gebracht?
Lijkt een leuk thema voor een kinderwedstrijd.....

Ik voel me zo vereerd en trots dat ik Kees mag assisteren. Ik leer ontzettend veel en mocht dichtbij al onze wonderlijke schilderijen zijn. Om iedere kleine penseel-strook van de Nederlandse meesters en de achterkant van de panelen te zien is echt een levenservaring!

Henri van Sypesteyn 1862, detail N.J.W. de Roode

Binnenkort zal Ewout van der Dussen terugkeren naar zijn rechtmatige plek naast zijn vrouw in de Lage Zaal. Eigenlijk ben ik blij dat deze arme man zoveel heeft moeten doormaken (of liever zijn lijst) en ons werk werd overzien door de ogen die zo prachtig geschilderd waren door van Mierevelt. Ik zal het missen met Ewout en zijn wijze input te werken.

Ewout van der Dussen 1626 door M. van Mierevelt. Details in zwarte kleding worden zichtbaar als oppervlaktevuil verwijderd is.

Hopelijk kunnen we Kees z'n aanwezigheid benutten door het publiek in levende lijve te laten aanschouwen hoe hij werkt aan het onderhoud van de Sypesteyn-collectie.