Het vogelconcert van Melchior de Hondecoeter

Tekst: Pieter Goderie
Foto': Hannie Humme en Carla
Dit schilderij is onderdeel van de de Hondecoetertentoonstelling in ons museum.
Klik op de foto om uit te vergroten!

Het is nog steeds een obsessie voor velen onder ons. De uil die daar trots met een poot geheven boven op een partituur staat en wat zou die inhouden. Het kan een strijdlied zijn die een ommekeer zou kunnen zijn in de interpretatie van de vaderlandse geschiedenis. Misschien gewoon een schunnig lied of een onbekende compositie van een bekende componist. Zo mijmeren we erover en dat is spannend. Het is daarnaast ook een wat vreemde afbeelding waarop alleen vogels zijn afgebeeld waarvan er geen een behoorlijk kan fluiten. Er zijn hele goede foto's gemaakt door Hannie Humme en Carla en kijk eens wat je ziet als je ze uitvergroot.

Er staat een tekst boven en die tekst geeft geen letter weer. Het ziet er ook niet naar uit dat de kunstenaar een poging heeft gedaan dat te doen. Nu de bladmuziek. Op de ene pagina zie ik een notenbalk bestaande uit vier balken en dat duidt op Gregoriaanse muziek en op de andere pagina verschijnt de ons meer bekende notenbalk met vijf strepen. De noten zijn duidelijk weergegeven en wat de vorm betreft doet dit denken aan Gregoriaanse muziek. Anders is het gesteld met de weergave van de maatstrepen. Ik heb er welgeteld twee gezien en als ik dan de open en gesloten noten tel dan lijken me dit geen maatovergangen. Ik vrees dat we aan de hand van deze partituur de vaderlandse geschiedenis niet hoeven te herzien. Toch heb ik het maar opgestuurd naar het Instituut voor Muziekwetenschap van de UvA.

Over vossen en kippen gesproken

Tekst: Hannie Humme, rondleidster en manusje van alles
Foto's: Pieter Goderie, Antoinette Stals

In Hilversum en Wijdemeren worden regelmatig vossen gespot. Marianne Bruijns vertelde er al iets over in het blogbericht: Evaluatie na een weekje de Hondecoeter. In het oude kippenhok van Sypesteyn, op het kasteelterrein, logeren momenteel vijf bijzondere hoenders. Geleend van de Nederlandse Hoenderclub. Ze zien er heel grappig uit: een heeft een punkkuifje, twee een jaren 70 getoupeerd kapsel. De witte heeft een volle baard onder haar snavel. Afgelopen maandag heb ik een bordje met de soortnamen opgehangen bij het hok. De kippen zag ik nergens en ik had geen sleutel bij me dus kon ook niet controleren of ze binnen waren.

Plotseling viel mijn oog op een grote berg witte en grijze veren aan de achterkant van het kok. Ik liep wat verder naar de achterkant en zag nog meer witte veren liggen. Wat was hier gebeurd? Nu is mijn conditie waardeloos maar zo snel als ik kon ben ik teruggerend naar het koetshuis om Rik (conservator), Huib (directeur) én de sleutel te halen. Met ferme stappen liepen we terug, deur open.... Daar zaten de vijf dametjes parmantig te kijken, zich afvragend waarom we het hok binnenstormden. U begrijpt, dit verhaal blijft mij achtervolgen. Hoe het met de kippen gaat, krijg ik zo nu en dan te horen. Maar ik houd mijn rug recht: beter tig keer voor niets gekraaid dan één keer te laat.

Dinsdag 4 juli heb ik mijn eerste rondleiding gedaan. Een beetje zenuwachtig was ik wel want er kwam een groep van tien dames, allen kunsthistorici, speciaal voor de Hoedecoeters. Het was prachtig weer, dus de eerste gang was door het park naar het kippenhok. Ze zaten er nog alle vijf en vonden alle belangstelling wel leuk. Op naar het kasteel waar ik bij de blinde muur vertelde over het ontstaan en de familie Van Sypesteyn.

Eenmaal binnen gelijk naar de oude winkel waar drie generaties de Hondecoeter hangen. Jammer genoeg kon een van de dames niet goed lopen waardoor zij het bovengebeuren moest missen. Josee (rondleidster) heeft haar opgevangen en beneden van alles laten zien. Ook de schilderijen in de tentoonstellingskamer werden aandachtig bekeken. Bij het gevecht tussen haan en kalkoen kregen we nog aanvulling van een van de dames die ook bioloog bleek te zijn. De kalkoen spreidt de vleugels en gaat naar de grond. Dit is een teken van overgave die de haan helaas niet begrijpt.

Leuk als er een spontane uitwisseling is met een groep, want daar leer je als rondleider ook weer van.
We kregen veel complimenten voor de opstelling en de aankleding van de zalen. Het kuikentje van Antoinette (weekendbeheerder, blogbeheerder, enz., enz.), de buizerd van de opa van Rik en de veertjes van de Jonkheer zijn een schot in de roos. Ik kon bijna op alle vragen over de schilderijen antwoord geven dankzij de catalogus en het praatje van Joy Kearney tijdens de opening. Aan het eind kreeg ik applaus. Leuk, want zo'n eerste rondleiding is toch best spannend. Toen ik dan ook vertelde dat het de eerste was, gingen de handen weer op elkaar.

Terug naar het koetshuis waar het winkeltje inmiddels open was, zodat de groep entree kon betalen en een catalogus aanschaffen. Met €20,- in mijn hand voor de fooienpot die ik van een van de dames toegestopt kreeg, nam ik afscheid van mijn eerste groep.
Gesloopt, maar voldaan!

Vrouwelijke tuinbaas buitenplaats Sypesteyn

Tekst: Karin Smokers
Foto's: Henny van der Wilt en Joes Kloosterman

"Ik ben misschien niet zo sterk als een man, maar ik ben ongelooflijk taai!"

Henny van der Wilt werkt al bijna haar halve leven als tuinbaas. Dit kun je goed aan haar zien. Haar door de zon verkleurde huid is donkerbruin en ook haar spierballen zijn niet mis. Menig man zou er jaloers op zijn. Niet alleen uit haar voorkomen blijkt haar passie voor de natuur, juist ook uit haar woorden kan worden opgemaakt dat de natuur een groot onderdeel uitmaakt van haar leven. In haar beroep als tuinbaas, sinds achttien jaar op buitenplaats Sypesteyn in Loosdrecht en sinds één jaar op Slot Zuylen, kan ze op dit gebied volledig haar ei kwijt.

Als vrouwelijk tuinbaas vormt ze een uitzondering. Het overgrote deel van de tuinbazen is man. Dit brengt soms lastige situaties met zich mee, maar Henny ziet vooral de voordelen ervan.
Henny herinnert zich nog goed hoe zij achttien jaar geleden voor het eerst op buitenplaats Sypesteyn aankwam. Ze werd meteen geconfronteerd met haar vrouw-zijn. "Toen ik daar kon komen zeiden ze tegen me: 'Kom maar vier halve dagen in de week. Dan kun je 's middags uitrusten. Je bent een vrouw, dus het wel te zwaar voor je zijn.'"

Henny overweegt dit echter geen seconde. Het achterstallig onderhoud was zo groot dat er alleen met volle dagen werk wat aan te doen viel. Toen de directeur vervolgens voorstelde dat ze, als ze om zeven uur begon, rond drie uur wel weer naar huis mocht, komt ze met een vergelijkbare reactie. "Nou, dat vond ik belachelijk. Om drie uur naar huis? Er was zoveel werk te doen! Ik wilde helemaal niet om drie uur naar huis!"
De eerste maand probeert Henny zich dan ook te bewijzen. Voor de halfjaarlijkse bestuursvergadering doet ze haar best om de 'fossiele bestuursleden' even te laten zien wat ze kan. "Ik was hartstikke jong en ik barstte van de energie. Toen had ik nog bewijsdrang. Ik heb me helemaal de pleuris gewerkt een maand lang. Na een week zeiden ze al - ik had maar amper wat gedaan voor mijn gevoel - oooh, wat knapt het al op! En daar kreeg ik alleen maar meer energie van".

Tegenwoordig heeft Henny niet zo'n last meer van bewijsdrang. Ze weet wat ze wil en laat dit ook geregeld merken. Zo krijgt haar toekomstig werkgever op Slot Zuylen een jaar geleden tijdens haar sollicitatiegesprek te horen: "Zijn er kledingvoorschriften? Want als het mooi weer is, werk ik in mijn korte broek. Mag dat niet? Dan kom ik niet. O, en als het vriest dan werk ik niet. Dan schaats ik. Dus dan weten jullie dat".
Deze eigenzinnigheid is volgens Henny een belangrijke eigenschap voor tuinbazen. Als tuinbaas moet je soms stevig in je schoenen staan om bepaalde dingen voor elkaar te krijgen.

Zo krijgt Henny vaak kritiek met betrekking tot het maaien. De waterkant langs Slot Zuylen is hiervan een voorbeeld. "Net ook iemand: Waarom maai je nou wel langs die haag, maar waarom nou die kant niet? En dan zeg ik: Nou, volgende week dan bloeien hier duizenden moerasspirea's. Dat is iets wat de natuur je geeft, dat is zo mooi over een week. En ben je dan eigenwijs als je zegt: Ik maai dat niet, ik laat dat staan? Nee, dat is een manier van werken. Een manier van doen".

Henny is trots op het feit dat ze een van de weinige vrouwelijk tuinbazen is. Het fysieke verschil tussen haar en haar mannelijke collega's stoort haar niet. Ook hieruit blijkt haar doorzettingsvermogen. "Aan al dat buiten werken wen je ook. Je lijf past zich aan. Ook mannen lopen vaak ergens tegenaan. Natuurlijk ben ik minder sterk dan een jonge vent, maar voor veel dingen heb je geen kracht nodig maar slimheid. Als ik kracht nodig heb dan huur ik die wel een keertje in. Maar als ik ergens aan begin dan moet je van goeie huize komen om mij ervan af te houden. Ja, ik zet wel door. En dan werk ik menig man eruit. Dan zeg ik: Ben je een beetje moe, jochie? Gaat het wel met je? Je zweet zo! Geniet ik ontzéttend van!"

Evaluatie na een weekje de Hondecoeter

Tekst: Marianne Bruijns, weekendbeheerder
Foto: Martha de Jong-Lantink.(www.flickr.com/photos/marthaenpiet/5842206687/).

Zondagmorgen stapte ik uit mijn autootje en zag een konijntje vermorzeld op straat liggen. Een prachtig beestje. Natuurlijk laat je zo'n diertje niet midden op de straat liggen en ik besloot hem aan de vos achter in het bos te schenken. Zo gezegd, zo gedaan.

Toen Peter (de Meere van de catering) kwam zei hij zonder een spier van zijn gezicht te vertrekken: "We hadden het eigenlijk aan de vlaggenstok moeten hangen, want het is een echte de Hondecoeter!".
Ik denk dat de de Hondecoetertentoonstelling op het juiste moment op Syesteyn is gekomen, want de bezoekers zijn écht geïnteresseerd en er is een goede interactie met de tuin en omdat het het Jaar van de Historische Buitenplaatsen is, komt dat goed uit. De bezoekers vragen veel en dat wordt ook gewaardeerd met een ferme handdruk mét vijf euro erin! Er kwam ook een mevrouw die haar moeders schilderij, dat gestolen was, zocht. Ze heeft in het gastenboek geschreven dat ze het niet heeft gevonden. Jammer!
Wisten jullie dat de de Hondecoetertentoonstelling op Face-book staat? Dat de 1e schenking door de filantroop S.H. Kress aan het Metropolitan Museum of Art "Pauwen" van Melchior de Hondecoeter was? Dat de bekendste imitator van Melchior de Hondecoeter Jan van Oolen in het Museu de Arte Sao Paulo hangt?
Wisten jullie dat Rik al drie fraaie boekjes over verschillende onderwerpen van Sypesteyn heeft gepubliceerd? De Hollandse Porseleinroute, Tuinvisioenen en Melchior de Hondecoeter te gast op Sypesteyn. Gefeliciteerd Rik!!! Driemaal is scheepsrecht.

Opening tentoonstelling Melchior de Hondecoeter

foto's: Carla v.d. Puttelaar en Ruud Jobse

Directeur Huib Tijssens neemt als eerste het woord bij de opening van de prachtige tentoonstelling Melchior de Hondecoeter, schilder voor buitenplaatsen te gast op Sypesteyn. Voor het in grote getale aanwezige publiek zegt hij dat het typisch Sypesteyn is dat er niet genoeg stoelen aanwezig zijn. Hij bedankt alle bruikleengevers, sponsoren, fondsenverstrekkers, symphatisanten en vrijwilligers voor hun inzet, het Bestuur en de Van Sypesteyn Stichting, die 3 maanden de tentoonstelling aanbieden en kunsthistoricus René Dessing (helaas niet aanwezig wegens ziekte).
Bijzondere dank aan onze conservator Rik van Wegen als initiator en drijvende kracht achter dit enorme project. Met heel veel inzet en geduld heeft hij de Hondecoetertentoonstelling georganiseerd en gezorgd dat hij op tijd klaar was. De drijfveer hierbij was dat Henri van Sypesteyn behalve verzamelaar ook een gepassioneerd liefhebber was van historische tuinen én van pluimvee en watervogels. Hij zou ongetwijfeld ook een tentoonstelling rond de Hondecoeter hebben georganiseerd als hij daartoe de kans had gehad. Dit is ook een beetje een postume hommage aan de Jonkheer.

Natuurlijk bedankt Huib Joy Kearney dat zij belangeloos haar expertise ter beschikking heeft gesteld. Samen met Rik heeft ze een unieke tentoonstelling van 17e-eeuwse schilderijen voor buitenplaatsen naar Sypesteyn gehaald en een prachtige catalogus samengesteld.
De tentoonstelling is mogelijk gemaakt door: kunsthandel Hoogsteder & Hoogsteder, het K.F. Heinfonds, het Rabobank Coöperatiefonds en de Stichting Vrienden van Sypesteyn. Dankzij hun steun hebben vele, vooral particuliere bruikleengevers ons hun vertrouwen gegeven. Dank ook aan de Nederlandse Hoenderclub die exemplaren van historische hoenderrassen ter beschikking heeft gesteld. Ze zijn te bezichtigen achter in de tuin in ons Hoenderhotel.

De Ierse kunsthistorica Joy Kearney neemt enthousiast het woord over van Huib. Zij gaat in december promoveren op het onderwerp de Hondecoeter. Ze vertelt dat het de allereerste tentoonstelling van de HELE familie de Hondecoeter is. Je kunt de opbouw van het genre goed zien in de opstelling.

Je ziet vogels en dieren in een landschap, dan in close-up. Dat was het sterke punt van Melchior. Hij schilderde onderwerpen als vechtende vogels op een hoenderhof. Daarom hebben we hier op Sypesteyn een hoenderhof gemaakt, zodat de vogels in levende lijve te bewonderen zijn.
Grootvader Gillis de Hondecoeter schilderde ook dieren, maar het was niet zijn bedoeling deze levensecht af te beelden. Je ziet een scene met vogels en dieren. Hij was niet geïntereseerd in soorten. Melchior daarentegen wel. Je ziet soms wel 300 soorten in een schilderij. Hij had veel verstand van vogels, maar ook van hun gedrag b.v. bij de haan en kalkoen in gevecht om een territorium trekt de haan aan de lel van de kalkoen (meest pijnlijke plek). Hij kon goed observeren.

Melchior werd in 1636 in Utrecht geboren in de Minnebroederstraat en woonde daarna in Achter de Dom (straatnaam). Zijn grootvader Gillis werd in 1575 in Mechelen (niet in Antwerpen) geboren. Zijn familie verhuisde van de Zuidelijke (Antwerpen) naar de Noordelijke Nederlanden (Delft). Er zijn 200 schilderijen van Gillis bekend, 50 schilderijen van de vader van Melchior, Gijsbert en dik 300-350 van Melchior zelf.
Zijn neef Jan Weenix (er zijn ook twee werken van hem in de tentoonstelling) schilderde stillevens samen met Melchior, maar ook landschappen en portretten. Melchior vooral vogels. Ze hebben samen les gehad van de oom van Melchior en vader van Jan, Jan Baptist Weenix.
Er zijn maar 10 schetsen van Melchior teruggevonden. In het Tylermuseum is een tekening aanwezig en in het Rijksprentenkabinet. Deze tekeningen relateren aan bepaalde schilderijen. Het kan zijn dat de schilder ze zelf heeft vernietigd als hij ze niet meer nodig had.

De haan op veel schilderijen is waarschijnlijk van Melchior zelf. Hij schijnt zelfs afgericht te zijn geweest.
Melchior had wel toegang tot een menagerie b.v. van Willem III en de dierentuin van het Loo voor het obserseren en schilderen van de dieren.
De opgestoken vleugel en het kleine kuikentje op de schilderijen is een soort signatuur van hem. Melchior is altijd gefocust op iets wat gebeurt. Er is altijd wat aan de hand in zijn schilderijen.
Joy vertelt dat er na de opening een valkenier komt met zijn vogels: een slechtvalk (op schilderij staat een torenvalk) en een kerkuil (zie foto's hiernaast) om te tonen hoe levenecht Melchior de dieren schilderde.
Ze kan zo nog wel een paar uurtje doorgaan, maar Joy krijgt een seintje dat ze te lang praat. Jammer, want ze had nog zoveel te vertellen! Op naar de volgende spreker.

Opening tentoonstelling Melchior de Hondecoeter (vervolg)

Een zeer trotse Rik van Wegen neemt het van Joy over. Hij zou willen vertellen hoe de tentoonstelling tot stand gekomen was, op welke manier en met welk bugdet (andere musea zouden hard lachen of erg angstig worden....), maar gelukkig gaat hij vertellen over de generositeit van de vrijwilligers, de klimaatploeg, de winkeldames, de roostermakers, enz. Over Joy, hoe feestelijk het was om met haar op pad te gaan. Over hoe de bruikleengevers hun best hebben gedaan de kosten zo laag mogelijk te houden.

Kunsthandel de Boer uit Amsterdam stelde vier bruiklenen beschikbaar. Er werden belangeloos foto's gemaakt, transporten en verzekeringen betaald (door kunsthandelaar Johnny van Haeften uit Londen). Hij wist ook een nieuwe eigenaar van een schilderij van De Hondecoeter, gekocht op de Tefaf, over te halen het gekochte werk eerst naar Sypesteyn te laten komen. Particuliere bruikleengevers kwamen zelf hun werken in Loosdrecht afleveren. Er was ineens een hoofd technische dienst en er kwam een fantastische PR. Rik voelde zich net Kabouter Piggelmee. Al deze dingen werden niet gedaan voor Rik maar voor Sypesteyn. "Laten we zo doorgaan!"

Fred Meijer vertelt ons iets over het jachtstilleven. Eerst iets over de geschiedenis. Het afbeelden van jachtbuit was al te zien in de Romeinse fresco's en mozieken. Later ook in Noord-Europa in de 2e helft van de 16e eeuw in Antwerpen. Wild was onderdeel van de voedingsmiddelen. Frans Snijders werkte samen met Rubens. Melchior de Hondecoeter had schilderijen van Snijders en gebruikte die als inspiratiebron. Met de groeiende welvaart werd decoratie belangrijk in woonhuizen. De jacht op groot wild bleef voorbehouden aan de edelen. Een schilderijen met jachttafereel mocht je natuurlijk wel hebben.
Melchior had veel geleerd van Jan Baptist Weenix. Na zijn dood trekt hij rond 1630 naar Den Haag (Hofstad waar veel mensen zelf op jacht gingen). Daar is een flinke markt voor zijn schilderijen. Zijn stijl is hier somber.

Als in Den Haag de markt verzadigd raakt trekt hij naar Amsterdam. Hier is zijn stijl veel helderder, beinvloed door de elegante Franse smaak. Hier maakt Melchior minder jachtstillevens en zijn neef Jan Weenix juist meer. Misschien een akkoordje?
Op de jachtstillevens van Melchior is vooral kleinwild te zien. Ook een geweer, hoorn, weitas, mand, lokfluitjes, valkenkapjes, kogels, pluimages, hazen, konijnen, vinken, enz. Hij schildert minder vaak grote vogels zoals zwanen en eenden.

Joost Boermans (Wethouder Gemeente Wijdemeren) is de volgende spreker. Hij heeft goed en slecht nieuws. Hij heeft zijn speech thuisgelaten. Graag wil hij de vrijwilligers naar voren halen en het bedrijfsleven bedanken. Een fantastisch kasteel zoals Kasteel-Museum Sypesteyn draagt de gemeente natuurlijk een warm hart toe. In het Jaar van de Buitenplaatsen is dit kasteel en de tentoonstelling van groot belang voor de gemeente. Het goede nieuws: DE TENTOONSTELLING IS GEOPEND!